Lịch sử bóng đá : Sự ra đời của cách chơi và luật lệ

Thể thao chủ nhật hôm nay xin được trở lại với cội nguồn của môn thể thao vua này qua phần trao đổi với nhà xã hội học, sử học chuyên về lĩnh vực thể thao và nhất là trong môn túc cầu, ông Paul Diestchy, tác giả cuốn Lịch sử bóng đá, do nhà xuất bản Perrin phát hành. Cuộc phỏng vấn do các đồng nghiệp chương trình "Radio foot International" của RFI thực hiện
Trước tiên xin ông cho biết lý do để viết cuốn Lịch sử bóng đá ?
Với lý do trước hết bóng đá cũng có những câu chuyện lớn trong môn chơi. Đã có không ít các câu chuyện về bóng đá đã được báo chí ghi lại.
Điều mà tôi muốn là viết một cuốn sách sử, một cuốn sách mà trong đó bóng đá cũng là một phần quan trọng trong lịch sử thế giới hơn 150 năm qua. Qua môn bóng đá người ta có thể thấy được sự phát triển của xã hội, sự phát triển của con người, mà những con người trong môn bóng đá có lẽ chiếm đến một nửa nhân loại. Người ta cũng nhìn thấy ở đó sự phát triển của kỹ thuật. Đó là mục đích viết cuốn sách này của tôi.
Trong cuốn Lịch sử bóng đá, ông cho rằng người Anh không hẳn đã phát minh ra môn bóng đá. Điều này có ngược với những gì người ta vẫn nghĩ từ trước tới nay ?
Dẫu sao ở một chừng mực nào đó cũng có thể nói người Anh phát minh ra môn bóng đá, đó là ở khía cạnh họ là những người đã ấn định ra các luật chơi bóng mà đến giờ chúng ta vẫn còn tuân theo. Phần lớn các luật lệ trong bóng đá đều được hình thành từ thời 1863 đến 1891. Có thể nói, người Anh đã làm được cái việc hợp lý hóa môn chơi. Còn việc con người chơi với trái bóng thì người ta có thể thấy ở hầu như khắp trên thế giới và đã từ rất lâu rồi, thậm chí từ thời cổ đại đã xuất hiện những trò chơi với trái bóng. Vào thời kỳ hiện đại, ở châu Âu đặc biệt là ở Pháp và Anh, đã tồn tại nhiều trò chơi với trái bóng, nhưng cách chơi thì có phần thô bạo và vô tổ chức. Về sau ở Ý đã ra đời một ctrò chơi bóng có tên gọi là Calcio Forentino, một thứ trò chơi được phổ biến ở vùng Florentina. Đây là một môn bóng chơi có tổ chức khá chặt chẽ. Các đội chơi cũng có những vị trí có thể nói là đã mang hình hài gần như của bóng đá ngày nay.
Còn một môn bóng nữa ra đời trước bóng đá và được chơi theo luật lệ đó là môn bóng có tên gọi La soule được coi là tổ tiên của Rugby và bóng đá nhưng cách chơi rất bạo lực. Chính hậu thế của môn La soule là rugby và bóng đá đã loại bỏ cái phần thô bạo của môn soul.
La soule là môn thi thố giữa người dân các làng, các giáo xứ đạo với nhau hay giữa những người đàn ông có gia đình với những người chưa lập gia đình …. và được chơi một hai lần mỗi năm vào những dịp cần phải giải quyết, phân giải thắng thua với nhau về vụ việc gì đó. Người ta thi thố nhau quyết liệt thậm chí cho đến chết. Tất cả các ngón đòn đều được chấp nhận. Đấu Soule phổ biến ở vùng Bretange, Normandie Pháp và Anh. Từ những năm 1840 thì trò thi đấu bị chấm dứt khi những người quản lý chính quyền nhận thấy đây là một trò chơi thái quá và vô ích. Bóng đá và bóng bầu dục đã được điều chỉnh nhằm giảm bớt các động tác, cách chơi bạo lực
Ông có nói trong cuốn sách, chính sự phát triển xã hội đã làm cho bóng đá sản sinh ra các luật chơi ?
Luật chơi tương ứng với 2 giai đoạn phát triển của xã hội. Ở giai đoạn phát triển từ thế kỷ thứ 16, khi đó các hoạt động trong xã hội đã giảm bớt tính bạo lực, các tập quán cũng trở nên ôn hòa và bóng đá cũng nằm trong tiến trình phát triển đó của xã hội. Đặc biệt là ở Anh Quốc, đây là vấn đề được đặt ra trong thiết chế trường học. Trong khoảng nửa đầu thế kỷ 19 trong các trường học ở Anh, các trường tư dù đã được chọn lọc rất kỹ nhưng vẫn xảy ra các vụ bạo lực thái quá.
Bắt đầu từ những năm 1840 – 1850. Ở Anh người ta lập ra hàng loạt các quy định để đưa học sinh vào kỷ cương. Trong đó có việc cho các học sinh chơi bóng đá. Bóng đá giúp cho học sinh giải tỏa ức chế mà là giải tỏa trong khuôn khổ quy định đặc biệt cụ thể.
Có phải bắt đầu từ đó Luật Cambridge, mà nhiều người vẫn cho đó bộ luật cơ sở để chơi bóng đá đã ra đời ?
Luật Cambridge là bộ luật cho bóng đá được chơi trong khuôn khổ của trường đại học Cambridge. Nó có hơi khác một chút, nhưng đúng là các điều Luật Cambridge đã được làm cơ sở có rất nhiều điều luật bóng đá đầu tiên ra đời năm 1863.
Người ta đã hệ thống hóa được các luật chơi đầu tiên giống với những quy định hồi năm 1846. Sau đó người ra cho ra đời 14 điều luật chơi bóng đá vào năm 1863 và gần như được ấn định từ đó. Trong cuốn Lịch sử bóng đá ông có nói đến 16 cầu thủ đối đầu với 16 cầu thủ. Khi nào thì bắt đầu có luật chơi mỗi đội 11 người ?
Khó khăn nhất trong các luật chơi bóng năm 1863 đó là áp dụng nó thế nào.Bởi vì khi đó chưa có các câu lạc bộ. Nhưng với Cúp nước Anh được ra đời năm 1871- 1872, từ đó trở đi mới có quy định chơi bóng với 11 người và một số luật chơi quan trọng mới được phổ biến. Năm 1863 vẫn là một mốc quan trọng bởi vì nó đánh dấu sự phân tách rõ ràng giữa bóng đá và bóng bầu dục. Nhưng Cúp nước Anh còn quan trọng hơn nữa vì môn chơi bóng này đã thành công rực rỡ. Chính nhờ Cúp nước Anh mà hiệp hội bóng đá đưa vào phổ biến các luật chơi và nhất là luật 11 người.
Có một mốc thời gian quan trọng trong cuốn sách của ông đó là 1886. Đó là thời điểm đầu tiên thủ môn được quyền chơi bóng bằng tay. Hai câu hỏi đặt ra, tại sao lại phải đợi đến khi đó và trước đó thì thủ môn chơi bóng ra làm sao ?
Trước đó người ta thống nhất với nhau là đôi khi không có thủ môn hoặc thủ môn chỉ được chơi bóng bằng chân. Ở đây so với những luật được quy định, nhưng không hẳn bị bắt buộc phải áp dụng ở chỗ này chỗ khác. Giữa thủ môn và sự phát triển môn chơi có liên quan đến nhau. Tức là trước đó cho đến năm 1870, các cầu thủ chơi với nguyên tắc, cầu thủ chơi bóng bị đối phương cướp bóng thì cầu thủ này sẽ bị thay thế bằng một cầu thủ khác. Bắt đầu từ năm 1880 bắt đầu có sự chuyên môn hóa vai trò. Đã chuyên môn hóa thì có nghĩa là chuyên môn hóa vai trò của thủ môn. Khi đó thủ môn là người duy nhất được phép chơi bằng tay. Bắt đầu từ năm 1880, chúng ta bắt đầu thấy sự phân chia như thủ môn, các hậu vệ, tiền vệ và tấn công. Đó là do có sự chuyên môn hóa vai trò của các cầu thủ.
Chúng ta sẽ nói về luật về thời gian thi đấu, sân bãi, hình và kích thước sân chơi và trái bóng. Khi nào thì người ta đưa vào hệ thống quy định kích thước trái bóng, sân bãi và cả trọng lượng của bóng ?
Ngay từ 1863 người ta đã cố gắng ấn định những quy định tối đa, tối thiểu về chiều dài, chiều rộng sân đấu hay kích thước trái bóng v.v… Thường thì khi đó trái bóng trông vẫn giống như những quả trùy nặng trịch vì được làm bằng da, không kín lắm mỗi khi có trời mưa, bóng bị nặng đến cả vài cân. Nhìn chung thì giai đoạn đánh dấu sự ra đời của các quy định cho bóng đá hiện đại đó là vào khoảng từ 1863 đến 1871. Đến năm 1871 thì tất cả các luật chơi quan trọng như Penalty, trọng tài trên sân… đã có và như vậy có thể nói bóng đá hiện đại ra đời từ đó.
Ban đầu các trọng tài được đưa vào sân gồm 2 người, một người quan sát từ xa. Cuối cùng thì chỉ còn lại 1 trọng tài trên sân ?
Lý do rất cụ thể đó là vì những học sinh cũ của trường Public school, một trường học của con em giới quý tộc. Họ cho rằng một người quân tử thì không thể bị nghi ngờ gian lận. Có trọng tài tức là bắt đầu đã có sự nghi ngờ cầu thủ chơi gian lận. Điều hoàn toàn có thể hiểu được trong một môn chơi có sự tranh giành thì khôgn thể tránh được sự gian lận có thể xảy ra. Ban đầu, nếu có một cầu thủ chơi gian thì chính các cầu thủ sẽ báo hiệu, nhưng nhân vô thập toàn, vì thế cách làm này không kéo dài bao lâu. Đến năm 1880 người ta đã bắt đầu áp dụng bố bố trí các Umpires, tức người phân xử trong trận đấu. Mỗi đội bóng có một người được coi là trọng tài của mình đứng bên lề sân cỏ. Họ có mặt ở đó để thống nhất nhau khi có tranh cãi. Sau đó bóng đá đã trở nên làm một môn thể thao trình diễn, bắt đầu chuyên nghiệp hóa thì vai trò của trọng tài cũng chuyên nghiệp hơn. Năm 1885 lần đầu bóng đá chuyên nghiệp ra đời, khi đó cần phải có một trọng tài để buộc mọi người thống nhất với nhau. Và từ năm 1890, chúng ta có một trọng tài được đưa vào sân, đó là nhân vật chưa được biết nhiều đến trên sân.
Nhưng có thể các Umpire đó chính là ông tổ của trọng tài video vì chủ yếu họ có nhiệm vụ theo dõi những gì diễn ra trên sân, các cầu thủ thời đó có chấp nhận quyết định của 2 Umpire đó không ?
Chắc chắn là không vì sau đó người ta buộc phải đưa thêm một trọng tài độc lập có quyền tối cao. Không nên hiểu là những chàng quân tử thời đó chơi bóng đều thật thà cả, hơn nữa bóng đá bắt đầu phổ biến ra các tầng lớp xã hội khác và các cầu thủ không phải ai cũng tuân thủ các luật chơi. Các cầu thủ đều muốn giành phần thắng nên không mấy khi tôn trọng các quyết định của người phân xử. Sự phát triển xã hội đó của bóng đá dẫn đến việc cần thiết phải có một trọng tài.
Ông nói các điều luật ban đầu đó gần như được giữ lại hết cho đến đầu thế kỷ 20. Sự phát triển nào diễn ra trong 110 năm tiếp sau đó ?
Vẫn đề lớn nhất là việt vị. Người ta đã đề cập đến việc này từ rất sớm. Ngay từ đầu thế kỷ 20, hệ thống luật việt vị. Một cầu thủ chơi trên nửa sân của đối phương khi nhận bóng thì bắt buộc phải đứng trên 3 cầu thủ đối phương, tức là trước mặt anh ta phải là thủ môn và hai hậu vệ. Như vậy rất dễ đặt cầu thủ đối phương vào thế việt vị. Đầu những năm 1920, người ta nhận thấy ở Anh là số lượng các bàn thắng giảm đi nhanh chóng vì các đội bóng biết tận dụng hệ thống luật việt vị. Năm 1925, người ta quyết định sửa đổi luật việt vị cho dễ chơi hơn. Như vậy, để bị rơi vào vị trí việt vị chỉ khi cầu thủ nhận bóng ở vị trí giữa thủ môn và một hậu vệ đối phương. Kết quả là bàn thắng được ghi nhiều hơn và kéo theo đó là các chiến thuật đội hình chơi bóng mới cũng được ra đời. Luật việt vị năm 1925 là một trong những cải cách quan trọng diễn ra trong cách chơi bóng. Kể từ những năm 1950 khi có các quy định thay người cũng đã làm thay đổi nhiều cách chơi bóng. Tiếp đó có một vài cải tiến về luật như phạt thẻ vàng, thẻ đỏ cũng bắt đầu xuất hiện từ năm 1968. Bắt đầu từ những năm 1980, 1990 hàng loạt các cải tiến luật cũng được thực hiện nhằm đem lại cho cách chơi bóng hấp dẫn hơn và nhất là tránh được nguy hiểm, thí dụ như phạt thẻ đỏ cho những cú ngáng bóng từ phía sau. Đây cũng là điều luật không phải lúc nào cũng được áp dụng.
Người ta nhận thấy bóng đá là môn ít thay đổi luật chơi. Người ta đã định bổ sung một số quy định mới về trân đấu, thí dụ như luật bàn thắng vàng, đưa vào rồi lại phải rút. Vậy có thể nói bóng đá là một môn thể thao bảo thủ ?
Đúng là có người nói bóng đá là môn thể thao bảo thủ, là vì các luật lệ của nó vẫn đúng ngay từ lúc sơ khai. Các luật chơi có phát triển nhưng khá chậm. Chỉ có vài cải tiến về luật việt vị, số lượng cầu thủ vào sân thay người hay một số quy định xử phạt khác, nghiêm khắc hơn. Còn lại không có nhiều thay đổi lắm. Lý do vì sao ? Điều gì không ổn trong môn chơi này? Điều không ổn đó chính là số lượng bàn thắng.
Các cải tiến trong bóng đá hiện tại là những cải tiến có lẽ để làm cho các trận cầu có nhiều bàn thắng hơn. Nhưng đấy có phải là điều mà người hâm mộ bóng đá mong đợi ? Tôi không chắc lắm.
 Theo :Tạp Chí Thể Thao RFI